Krafan er aukin verðmætasköpun - Viðvarandi hagræðing

Inngangur

Hún er vel þekkt sagan af útgerðarmanninum sem sagði við fyrrum formann LÍÚ fyrir rúmum 20 árum að áður en langt um liði yrði hægt að halda aðalfundi samtakan í kaffistofu LÍÚ. Hann var þar að vísa til þess að útgerðum í sjávarútvegi færi ört fækkandi.

Vissulega hefur útgerðarfélögum fækkað síðastliðna áratugi en þau hafa jafnframt mörg stækkað umtalsvert. Það var og hefur verið almenn krafa að nauðsynlegt sé að í sjávarútveginum sé starfandi fjölbreytileg flóra fyrirtækja. Þannig séu mestar líkur á að greinin skili mestum ávinningi til samfélagsins.

Krafa um sjálfbærni

Sjávarútvegurinn er atvinnugrein sem er stór á alþjóðlegan mælikvarða og sem slík er hún undirstöðuatvinnugrein fyrir fjölbreytilegar stoðgreinar og nýsköpunarfyrirtæki sem byggja á viðskipum við greinina. Nýafstaðin sjávarútvegssýning er glöggt dæmi um þetta.

Það hefur verið undirliggjandi viðhorf í samfélaginu og skrifað í lög að sjávarútvegurinn eigi að vera sjálfbær bæði út frá líffræðilegum og hagrænum sjónarmiðum þ.e. ekki sé veitt meira en  fiskistofnarnir þoli og hagkvæmni og efnahagslegur ávinningur sé hafður að leiðarljósi.

Aukin verðmætasköpun

Þessar leikreglur hafa kallað á aukna verðmætasköpun í greininni og nánara samband við kröfur markaðsins. Hagræðing í greininni hefur verið viðvarandi og útgerðum hefur fækkað og þær hafa stækkað. Aukin áhersla hefur verið á ferskar afurðir og bætt gæði. Enn eru frekari tækifæri í þessum efnum eftir því sem kröfur markaðarins vaxa og tækninni fleygir fram. Minnist í því sambandi ummæla forystumanns í sjávarútvegi sem sæi fyrir sér að í framtíðinni yrði komið með aflann lifandi til hafnar og hann seldur þannig til þess að mæta síauknum kröfum um ferskleika afurða.

Sá sem hér heldur á penna þykist ekki sjá fyrir um framtíðina í atvinnugreininni að öðru leyti en því að hlutverk hennar verður áfram að selja hágæða sjávarafurðir á sem hæstu verði á hverjum tíma.

Alþjóðleg samkeppni

Samkeppnisaðilar okkar í nálægum löndum fylgjast náið með okkur og munu leitast við að ná sambærilegum eða betri árangri til framtíðar. Í Noregi er vaxandi umræða um nauðsyn þess að endurskilgreina þær kröfur sem gerðar eru til atvinnugreinarinnar með aukinni áherslu á hagræn og viðskiptaleg sjónarmið í rekstri sjávarútvegsfyrirtækja þar sem því verður við komið. Sá tími líður senn undir lok að jafnvel hinir ríku frændur okkar í Noregi geti rekið sjávarútvegsfyrirtæki á félagslegum grunni.

Höfundur er hagfræðingur LÍÚ.

Skoðun í Fiskifréttum 16.10.2014

„Lengi tekur sjórinn við.“

 

Þessi fyrirsögn var fyrir nær þremur áratugum hvatningartexti í átaki útvegsmanna til þess að brýna aðila um að henda ekki rusli fyrir borð.  Það var mál manna að þetta átak hafi tekist vel. Í framhaldi voru lagaðar aðstæður um borð í fiskiskipum til þess að hirða rusl og aðstaða í höfnum til þess að taka á móti því. Í tímans rás hafa verið fleiri svona átök og að sjálfsögðu er markviss umræða nauðsynleg til þess að viðhalda málinu.

Sjálfboðaliðar tína rusl

Því er þetta rifjað upp að nýlega gafst undirrituðum kostur á að taka þátt í hreinsunarátaki í fjörum vestur á Hornströndum. Farið var í Kjaransvík, Hlöðuvík og Hælavík til þess að týna rusl. Þetta átak var á vegum Ísafjarðarbæjar, ferðaþjónustu aðila á svæðinu, björgunarsveita og fleiri. Alls tóku um sextíu manns þátt í verkefninu. Töluvert rusl safnaðist í þessari ferð og töldu menn það geta verið yfir 10 tonn, mest veiðafæraúrgangur og plastílát.

Þetta átak byggði á þátttöku sjálfboðaliða og það stóð ekki á henni því færri komust að en vildu. Fólk kom víða að af landinu, auk heimafólks frá Ísafirði og þó nokkurs hóps erlendra gesta bæði námsfólks í námi hér á landi og ferðamenn sem frétt höfðu af átakinu.

Lifnaðarhættir fyrri tíma

Sérstaklega minnisstætt úr þessari ferð er þegar Eyvindur Eiríksson rithöfundur lýsti mannlífinu í Hlöðuvík en hann bjó þar fram til 1943 þá sjö ára gamall er foreldrar hans fluttu til Ísafjarðar. Á nokkrum árum tókst foreldrum hans að byggja upp fjárstofn með 50 til 60 kindum. Auk þess var á heimilinu ein kýr og einn hestur. Búið var tvíbýli í torfhúsi með timburgöflum og þiljuðu að innan með timbri. Íverustaðurinn var hitaður upp með frumstæðri eldavél. Björgin voru nýtt til eggja- og fuglatekju og róið til fiskjar þegar þess var kostur. Ekki var mikið um gestakomur nema þegar fólk kom til þess að nýta bjargið. Þá var sofið þar sem hægt var. Þegar heimilisfólkið flutti 1943 voru allir innanstokksmunir skildir eftir auk bústofns og heimilisdýra sem var fargað, því óheimilt var að flytja féð til Ísafjarðar.

Sérstæð náttúruperla

Hornstrandir eru í dag friðland og þar býr enginn fastri búsetu. Það er þess vegna á ábyrgð okkar allra að vernda þessa sérstæðu náttúruperlu. Um aldir var búið þarna í flestum víkum allt fram undir miðja 20. öldina.  Nýir atvinnuhættir og vaxandi þörf á auknu vinnuafli í þéttari byggðum kallaði á fólkið af þessu svæði og byggðirnar lögðust tiltölulega hratt af upp úr 1940. En náttúruperlan Hornstrandir hefur fengið nýtt hlutverk í uppbyggingu og atvinnusköpun fyrir Vestfirði vegna þess aðdráttarafls fyrir ferðamenn sem friðlandið hefur.

Frá fátækt til velmegunar

Umbreyting landsins úr einu fátækasta landi Evrópu í byrjun 20. aldarinnar í eitt öflugasta velferðarsamfélag  21. aldarinnar hefur kallað á gríðarlegar breytingar frá því “1000 ára“  sjálfsþurftar samfélagi sem við þekkjum nú aðallega úr sögubókum. Meðalaldur Íslendinga er meðal þess hæsta sem þekkist á byggðu bóli. Menntunarstig þjóðarinnar hefur stóraukist og unga fólkið horfir til nýrra valkosta í atvinnumálum þar sem aukin menntun og nýsköpun er forsenda framfara.

Stöðnun ekki valkostur

Í frumfarmleiðslu greinum eins og sjávarútvegi hafa orðið stór stígar framfarir í tækni sem leitt hefur til þess að færri hendur þarf til þess að veiða og verka þann afla sem berst að landi. Það er nokkuð fyrirsjáanlegt að þessi þróun mun halda áfram í næstu framtíð eins og hingað til verði stefnan um sjálfbæran og hagkvæman sjávarútveg vörðuð áfram. Byggðarlög sem ekki ná að aðlaga sig breyttum aðstæðum geta lent í vandræðum og íbúar þeirra í fátækragildrum sem erfitt getur reynst að komast úr. Þess vegna er stöðnun ekki valkostur á kostnað hagkvæmni og nýsköpunar. Dæmið af Hornströndum er nærtækt dæmi um það hvernig fólk mun bregðast við þegar valkostirnir er óbreytt staða eða breytingar og ný tækifæri til framþróunar. 

Sveinn Hjörtur Hjartarson

Skoðun í Fiskifréttum 10. júlí 2014

Hvernig kennir maður manninn?

„Þó þú langförull legðir sérhvert land undir fót,

 bera hugur og hjarta samt þín heimalands mót.“

Hvernig kennir maður manninn.

Þannig kvað Stephan G Stephansson í frægu kvæði sínu í Íslendingaræðu árið 1904 í Winnipeg. Skáldið er að segja okkur að umhverfið móti manninn.

Við sem eigum ættir okkar að rekja vestur í Aðalvík berum örugglega með einum eða öðrum hætti ákveðið svipmót af þessu vestfirska umhverfi, arfleið kynslóðanna.

Föður mínum séra Hirti Hjartarsyni frá Aðalvík var hugleikið hvernig kenna mætti manninn.

Í predikunum hans má oft finna þessa setingu: Hvernig kennir maður manninn? Það fer vel á því að gera það einnig núna úr þessum ræðustól sem hann predikaði oft úr í afleysingum fyrir sr. Árna Berg Sigurbjörnsson.

Í huga hans var ættin mikilvægur þáttur, frændur og frænkur, framganga, afrek þeirra og sigrar – jú og mótlætið líka. Hann vildi þekkja frændur sína og hann naut þess að vera í návist þeirra og taldi marga þeirra til vina sinna.

Hvað ættgöfgi varðar, var að hans mati ekki hægt að vera betur ættaður en að eiga ætt sína að rekja til Aðalvíkur.

Þeir bræður veltu oft fyrir sér uppruna ættarinnar í Aðalvík og seildust langt í að mæra ættina. Bróðir hans Finnbjörn Hjartarson hafði mjög frumlega skoðun á þessu. Hann hélt því fram að við værum af hinni týndu ættkvísl gyðinga, Benjamítum.  Ættkvíslin sem samkvæmt biblíunni fór í vestur og engar frekari sögur eru af. Ættin hafi endað ferð sína á þessu „extremo angulo,“ eða síðasta horninu.

Hann var þá að vísa til útlitsins, sérstaklega kvennanna. Þessara háu dökkhærðu kvenna, hrokkinhærðar og með brún augu.

 Það var föður mínum afar kær minnig að hann messaði í fyrsta skipti árið 1989 á Stað í Aðalvík um það bil sem hann kláraði nám í guðfræði 59 ára gamall.

Við það tækifæri söng blandaður þrjátíu manna kór við messuna, allt skyldfólk og afkomendur undir stjórn frænda og vinar hans Ingimars Guðmundssonar í Þverdal.

Einhver orð hafði Ingimar um að hann væri fyrsti presturinn í þessari ætt frá Aðalvík.  

Helsti áhrifavaldur í lífi föður míns var afi hans Finnbjörn Hermannsson verslunarmaður á Ísafirði lengst af  hjá Ásgeirsverslun og síðar verslunarstjóri á Hesteyri hjá Hinu sameinaða verslunarfélagi.

Hann var sonur hjónanna Hermanns Sigurðssonar bónda á Læk, hagleiksmanns með tré og járn, og eiginkonu hans Guðrúnar Finnbjarnardóttur. Hún var dóttir ættarhöfðingjans Finnbjörns Gestssonar á Sæbóli. Hann var sagður glæsimenni og vel látinn, söngmaður góður og hefur söng- og tónlistaráhugi fylgt niðjum hans, segir í bókinni Sléttuhreppur.

 Önnur börn þeirra hjóna voru Guðrún Elín gift Abraham Jónassyni, bónda á Læk. Ingibjörg Katrín, gift fyrst Vilhjálmi Magnússyni útvegsbónda á Sæbóli. Síðari maður hennar var Sigurður Alexander Finnbogason, bóndi á Sæbóli (Siggi Alli). Ingveldur Ólína gift Birni Björnssyni, verkstjóra hjá Kaupfélaginu á Ísafirði. Guðmundur Sigurjón Lúther útvegsbóndi á Sæbóli, kvæntur Margréti Þorbergsdóttur frá Miðvík og Jón Sigfús bóndi á Sæbóli og Læk, kvæntur Elínóru Guðbjartsdóttur. Samkvæmt Íslendingabók áttu þau einnig Sigurjón, Halldór og Ástu sem létust á barnsaldri.

Fyrstu kynni af frændfólki.

Fyrstu persónulegu kynni við frændfólk frá Aðalvík tengi ég skólasystur minni og vinkonu allt frá menntaskólaárunum okkar, Elinóru Ingu Sigurðardóttur og eiginmanni hennar Júlíusi Valssyni. Elinóra er barnabarn Jóns Sigfúsar Hermannssonar.

Í gegnum kynni okkar og vinskap hitti ég fyrst langafabróður minn Jón Sigfús Hermannsson en milli þeirra bræðra var 16 ára aldursmunur. Ég hafði aðeins hitt langafa minn einu sinni. Það  var þegar hann var áttræður 1958. Þeir voru í minningunni sláandi líkir. Síðustu árin dvaldi hann um tíma á öldrunarlækningadeild Landspítalans þar sem konan mín vann. Hún hafði gaman af að brýna hjúkrunarfólkið um að sinna nú honum Jóni vel. Hann væri langa, langafa bróðir barnanna hennar.

Jón Sigfús bjó að Sogaveginum í húsinu, sem hann byggði að hluta úr rekaviði að vestan. Hann flutti með sér virkið þegar hann fór suður líklega meira og minna tilsniðið. Þetta er lýsandi myndbirting þeirrar elju og dugnaðar sem einkennir hans fólk.

Síðar kynntist ég foreldrum Elinóru Ingu, Sigurði Jónssyni og Dýrfinnu Sigurjónsdóttur en nefna má að móðir mín og Dýrfinna eru þremenningar.

Það er gaman að minnast þess að hún tók ljósmóðurprófið á móður minni þegar ég var í móðurkviði, þannig að segja má að ég sé „sveins stykkið hennar.“ 

Allt er þetta vel gert, gott og duglegt fólk sem skarað hefur fram úr á ýmsum sviðum. Það er gott að vera í návist þess og maður gleðst yfir að eiga frændsemi við það.

Skáldið sagði að umhverfið móti okkur.

Ef við skoðum ljóð Sléttuhreppinga, „Aðalvík,“ þá er ljóðahöfundi efst í huga lognið, sólsetrið, töframyndir náttúrunnar, blómin og fegurðin í Aðalvík - sumarið.

 Um ískaldar vetrarnætur, þokuna og einangrun hefur hann enginn orð. Hann minnist aðeins á hið fagra, blíða og eftirsóknarverða en lætur hitt lönd og leið. Það hefur verið mikilvægur eiginleiki til þess að lifa af við erfið skilyrði.

Við skulum minnast þess að óblíð náttúran markaði djúp spor í mannlífið. Vafalaust hefur hún líka hert það fólk sem þar lifði af erfiða lífsbaráttu.

Sagan af Snorra á Húsafelli og dvöl hans á Stað í Aðalvík á 18. öld, þessu nafnkunna „harðindaplássi“ eins og Brynjólfur Sveinsson biskup nefnir það er lýsandi mynd af bágum kjörum fólksins allt fram á 20. öldina.

Þrautseigja og dugnaður var gott veganesti inn í framtíðina. Hið nýja Ísland kallaði á duglegt fólk í þéttari byggðir. Sjálfsþurftarbúskapurinn leið undir lok. Sléttuhreppsbúar svöruðu þessu kalli en tryggð þeirra við sveitina er til fyrirmyndar og vitnar um dugnað og ræktarsemi við arfleifðina og það sem var.

Ferðir í Aðalvík. 

Í fyrra skiptið fórum við hjón ásamt móður minni, sem fylgdarmenn föður míns árið 1999. Hann var að jarðsetja frænda sinn og vin Vilhjálm H Vilhjálmsson stórkaupmann.

Við fórum með Fagranesinu til Aðalvíkur og vorum ferjuð í land við Sæból. Í lendingu vorum við minnt á hversu veður getur breyst fyrirvaralaust. Norðvestan vindhviða feykti í lendingu á haf út hluta af byggingarefni sem Sveinn Guðmundsson frá Þverdal átti.

Við fengum inni í Jónshúsi þessa daga hjá Sigríði Helgu og Guðmundi sem þar voru þá húsráðendur.

Maður fann vel tenginguna við staðinn og ættina. Afkomendur Vilhjálms í Steinhúsinu. Heimsókn til Ásgeirs Jónssonar skókaupmanns í Kópavogi. Ég minnist sérstaklega orða hans af hverju byggðin lagðist af: „Það fóru allir sem gátu þegar við fórum að fá peninga fyrir vinnu okkar.“

 Þegar við komum til systranna í Bólinu, þar sem þær voru að fjarlægja rætur hvanna úr grassverðinum var sagt: „Er ekki Sveinn Hjartarson kominn aftur til Aðalvíkur.“ Ég er skírður í höfuðið á Sveini Hjartarsyni, föðurbróður mínum sem lést ungur að árum, en hann hafði dvalið á sumrin í Aðalvík fyrir 1942. Þetta þótti mér vænt um og tengdi mig staðnum enn frekar.

Síðar átti ég þess kost í júlí árið 2011 ásamt skaftfellskum göngufélögum að heimsækja Aðalvík. Við gengum fjöruna frá Sæbóli að Látrum (fyrir Pokasund niður Tökin), upp á Barðann og næsta nágrenni og að lokum frá Sæbóli yfir á Hesteyri. Í ferðalok aðstoðuðum við að ganga frá drenlögn við Stað. Hugtakið að vera vel fjallgengur sem sagt var um Aðalvíkinga fékk nýja merkingu í huga mínum eftir þessa ferð.

Við gistum í Hjálmfríðarbóli hjá Gylfa Kristinssyni og Jónínu Völu Kristinsdóttur. Við áttum góða daga í frábæru veðri alla dagana.

Það gerir þessa ferð enn eftirminnilegri að foreldrar mínir og eiginkona fylgdu með vestur á Ísafjörð og biðu þar á meðan farið var með gönguhópnum yfir í Aðalvík. Þetta var síðasta skipti sem ég fór með föður mínum vestur. Hann treysti sér ekki lengra, en hugurinn bar hann yfir Djúpið.    

Fjölskyldan.

Faðir minn var alinn upp á Ísafirði. Hann bjó á Skipagötu 7 sem var tíðum viðkomustaður frændfólks frá Aðalvík. Langamma mín hét Elísabet Guðný Jóelsdóttir. Þeirra börn voru:  Sigurður, Jón Hjörtur afi minn, Margrét og Árni.

Systkini föður míns eru: Hermann, Kolbrún, Finnbjörn, Matthías, Elísabet og Sveingerður og Sveinn sem lést í æsku 1942, eins og áður sagði. Samfeðra eru Margrét og Nína.

Ég hóf þetta tal á að velta því upp hvernig maður kennir manninn: Augljóslega mótar umhverfið hann að stórum hluta. Máltækið segir að fjórðungi bregði til fósturs. Í þeim efnum kemur að fjölskyldunni og ættinni og frændseminni þegar einstaklingurinn leitast við að þekkja sjálfan sig. Það hefur verið mér mikilsvirði að vita af þessum tengslum við ætt mína fyrir vestan.

Ég þakka áheyrnina og bið ykkur guðs blessunar.

Vonlaus leit

Ég hef eytt töluverðum tíma í að fylgjast með leitinni að malasísku flugvélinni MH 370. Lítið um það annað að segja en að vonandi finnast svörtu kassarnir fljótt þannig að svör fáist um afdrif vélarinnar. Þessi fréttaflutningur um hvarfið hefur minnt mig á ameríska bíómynd sem ég sá í Kópavogsbíó sem drengur. Hún heitir ESCAPADE IN JAPAN og var framleidd 1957. Myndin gæti hafa verið sýnd hér svona tveimur árum síðar. Hún fjallaði um flugvél sem fer í hafið nálægt Japan. Allir bjargast en drengur sem er í flugvélinni verður viðskila og er bjargað af japönskum fiskimanni. Sonur fiskimannsins og ameríski drengurinn verða vinir. Lögreglan kemur að leita drengsins í þorpinu en strákarnir verða hræddir og flýja. Þeir fara um Japan á flótta með lögregluna á hælunum. Auðvitað endar þetta allt vel að hætti ameríska mynda. Allir hlæja, gráta, fallast í faðma og já, "happy ending." Heilabúið er furðulegasta verkfæri. Líklega hefur mér dottið þetta í hug þegar maður með heimsbyggðinni vonaði að einhver myndi lifa af. Á netinu fann ég þennan "poster" um myndina. Ameríska strákinn lék Jon Provost sem síðar varð þekkt barnastjarna í kvikmyndum um hundinn Lassy. 

Vinir Skúla - sextett

Eitt af því skemmtilegra sem ég hef tekið þátt í undanfarna mánuði er sextettinn Vinir Skúla, sem stofnaður var í fyrra til þess að koma fram á þorrablóti Skaftfellingafélagsins í Reykjavík. Við höfum haldið áfram að syngja saman og komið fram við ýmis tækifæri. Á skemmtunum Skaftfellingafélagsins, Söngfélags Skaftfellinga, afmælisveislum, nú síðast í kirkjukaffi Skaftfellingafélagsins í Breiðholtskirkju 23. mars sl og þar áður í Borgarskjalasafni Reykjavíkur á Safnanótt í febrúar. Félagarnir eru: Skúli Oddsson, Hákon Jón Kristmundsson, Sveinn Hjörtur Hjartarson, Stefán Bjarnason, Helgi Gunnarsson og Gísli Þórörn Júlíusson.